පළමු වරට ගෝලීය කොටස් තොග ගැනීම / Stocktake මෙම වසර අවසානයේ එක්සත් ජාතීන්ගේ දේශගුණික විපර්යාස සමුළුව (COP28) හිදී අවසන් කිරීමට නියමිතය. ගෝලීය කොටස් තොග ගැනීම යනු රටවල් සහ පාර්ශ්වකරුවන් විසින් පැරිස් දේශගුණික විපර්යාස ගිවිසුමේ ඉලක්ක සපුරා ගැනීම සඳහා සාමූහිකව ප්‍රගතියක් අත්කර ගන්නේ කොතැනද යන්න සහ ඔවුන් ප්‍රගතියක් අත්කර ගෙන නොමැති තැන් සොයා බැලීමේ ක්‍රියාවලියකි.
COP28 හි ගෝලීය කොටස් තොග ගැනීම පිළිබඳව රජයන් තීරණයක් ගනු ඇත. එය 2025 දී පැවැත්වීමට නියමිත ඔවුන්ගේ මීළඟ වටයේ දේශගුණික ක්‍රියාකාරී සැලසුම්වල අභිලාෂය වේගවත් කිරීම සඳහා උත්තේජනය කළ හැකිය.
ගෝලීය කොටස් තොග ගැනීම ‘ඉන්වෙන්ටරි‘ / inventory ගැනීම වැනි ය. එහි අර්ථය වන්නේ දේශගුණික ක්‍රියාකාරකම් සහ සහයෝගය මත ලෝකය සිටින ස්ථානයට අදාළ සෑම දෙයක්ම බැලීම, හිඩැස් හඳුනා ගැනීම සහ දේශගුණික ක්‍රියාකාරකම් වේගවත් කිරීම සඳහා වඩා හොඳ ඉදිරි ගමනක් ප්‍රස්ථාරගත කිරීමට එක්ව කටයුතු කිරීමයි.
(ඉන්වෙන්ටරි යන පදය නිෂ්පාදනයේදී භාවිතා කරන අමුද්‍රව්‍ය මෙන්ම විකිණීමට ඇති නිෂ්පාදනය කරන භාණ්ඩද අදහස් කරයි)
ප්‍රථම වරට කොටස් තොග ගැනීම COP28 හිදී අවසන් කිරීමට නියමිතව ඇති අතර, සෑම වසර පහකට වරක් කොටස් තොග ගැනීම සිදු වේ.
පැරිස් ගිවිසුම යටතේ මීළඟ වටයේ දේශගුණික ක්‍රියාකාරී සැලසුම් දැනුම් දීමට අදහස් කෙරේ (ජාතික වශයෙන් අධිෂ්ඨානශීලී දායකත්වය, හෝ ‘NDCs’) 2025 වන විට ඉදිරිපත් කිරීමට නියමිතය.
පැරිස් ගිවිසුමේ ඉලක්ක සපුරා ගැනීමේදී ලෝකය සිටින්නේ කොතැනද යන්න තක්සේරු කිරීමෙන් සහ එහි යෙදවුම් භාවිතා කිරීමෙන්, ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයින්ට සහ පාර්ශ්වකරුවන්ට ඔවුන්ගේ දේශගුණික ප්‍රතිපත්ති සහ බැඳීම් ශක්තිමත් කිරීමට කොටස් තොග ගැනීමට උපකාර කළ හැකිය.
ගෝලීය කොටස් තොගය අපට පවසන්නේ කුමක් ද ?
කෙටියෙන් කිවහොත්, පැරිස් ගිවිසුම ක්‍රියාත්මක කිරීම සෑම ක්ෂේත්‍රයකම අඩුවක් මිස එය තිබිය යුතු තැන නොවේ. ලෝකයට දේශගුණික අර්බුදය විසඳීමට හැකි වන පරිදි සමූපකාර ක්‍රියාමාර්ග උත්ප්‍රේරණය කිරීමේ කේන්ද්‍රීය කාර්යභාරයක් ඉටු කිරීම සහ විශ්වයට ආසන්න දේශගුණික ක්‍රියාමාර්ග සඳහා ආභාෂය ලබා දීම සඳහා පැරිස් ගිවිසුම ප්‍රශංසාවට ලක් වේ.
නමුත් දේශගුණික විපර්යාසවලට අනුවර්තනය වීම අවශ්‍ය මට්ටමට නොපවතින අතර ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම සෙල්සියස් අංශක 1.5 දක්වා සීමා කිරීමට ගෝලීය විමෝචනයේ වත්මන් ගමන් පථය අනුකූල නොවීම සමඟ හොඳින් දන්නා විශාල අවම කිරීමේ පරතරයක් ඇත.
අඩු හරිතාගාර වායු විමෝචනය සමඟ සමපාත වන දේශගුණික ඔරොත්තු දීමේ හැකියාව සහ සංවර්ධනය ප්‍රධාන ධාරාවේ සමස්ත සමාජය සහ සමස්ත-ආර්ථික ප්‍රවේශයක් අනුගමනය කරන පද්ධති පරිවර්තනයක් කොටස් ගබඩාව ඉල්ලා සිටී. තිරසාර සංවර්ධනයට සහ දරිද්‍රතාවය තුරන් කිරීමට සහාය වෙමින් දශක ගණනාවක් පුරා එවැනි උත්සාහයන් පවත්වා ගත යුතුය.
සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල අවශ්‍යතා සහ ඔවුන් සඳහා ලබා දී ඇති සහ බලමුළු ගැන්වීම අතර වර්ධනය වන පරතරය ද කොටස් තොගය පෙන්වා දෙන අතර දේශගුණික ක්‍රියාකාරකම් සහ දේශගුණයට ඔරොත්තු දෙන සංවර්ධනය සඳහා ඩොලර් ට්‍රිලියන ගණනක් අගුළු ඇරීමට සහ නැවත යෙදවීමට ද එය ඉල්ලා සිටී.
මෙය මෙතරම් වැදගත් වන්නේ ඇයි ?
දේශගුණික ක්‍රියාමාර්ග සඳහා තීරණාත්මක දශකයක් තුළ ගෝලීය කොටස් තොග ගැනීම සිදු වෙමින් තිබේ. පැරිස් සම්මුතියේ ප්‍රධාන ඉලක්කය වන්නේ “ගෝලීය සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම පූර්ව කාර්මික මට්ටමට වඩා සෙල්සියස් අංශක2°C කට වඩා අඩු අගයක තබා ගැනීම” සහ “උෂ්ණත්වය වැඩිවීම පූර්ව කාර්මික මට්ටමට වඩා 1.5°C දක්වා සීමා කිරීමට” උත්සාහ කිරීමයි.
UN’s Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) පෙන්වා දෙන්නේ ගෝලීය උණුසුම සෙල්සියස් අංශක 1.5 දක්වා සීමා කිරීම සඳහා හරිතාගාර වායු විමෝචනය 2025 ට පෙර උපරිම මට්ටමින් 2030 වන විට 43%ක් අඩු විය යුතු බවයි. 1.5°C සීමාව ඉක්මවා යාම වඩාත් දරුණු දේශගුණික විපර්යාස බලපෑම් මුදා හැරීමේ අවදානමක් ඇති බව IPCC අනතුරු අඟවයි.
කොටස් තොගය පිළිබඳ වැඩමුළුවක් පසුගිය ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යයේ පැවැත්විණි, එහිදී කොටස් තොගයේ නිමැවුම්වල මූලද්‍රව්‍ය පිළිබඳව පක්ෂ සහ සිවිල් සමාජය නිර්මාණාත්මකව නිරත විය.
එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය ගෝලීය තොග ගැනීම පිළිබඳ අවිධිමත් අමාත්‍ය උපදේශන ද පවත්වනු ලැබූ අතර එහිදී අමාත්‍යවරුන් එහි ප්‍රතිඵල සඳහා ඔවුන්ගේ අදහස් සහ අපේක්ෂාවන් ගෙනහැර දැක්වූහ.
ඊළඟට කුමක් සිදුවේද ?
පළමු ගෝලීය කොටස් තොගය COP28 හිදී අවසන් වේ. සම්මන්ත්‍රණයේ පළමු සතිය තුළ, කොටස් තොගයේ ඉහළ මට්ටමේ කමිටුව ඉහළ මට්ටමේ සිදුවීම් මාලාවක් සංවිධානය කරනු ඇත. මෙම සාකච්ඡා මගින් ප්‍රධාන දේශපාලන පණිවිඩ, හඳුනාගැනීමේ අවස්ථා, යහපත් භාවිතයන් සහ දේශගුණික ක්‍රියාකාරකම් වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා වන අභියෝග සාරාංශ කරමින් දේශපාලන ප්‍රතිඵල දැනුම් දෙනු ඇත. 2025 දී වඩාත් අභිලාෂකාමී ජාතික දේශගුණික ක්‍රියාකාරී සැලසුම් සකස් කිරීමට රජයන්ට උපකාර කිරීමේ අදහසින් සහාය ලබා දෙනු ඇත.
https://unfccc.int/topics/global-stocktake/about-the-global-stocktake/why-the-global-stocktake-is-important-for-climate-action-this-decade
(climate alert)
