අයවැයෙන් අපේක්ෂා කරන ආදායම් ඉලක්ක වෙත ළඟා වීමට අපේ ආණ්ඩු අපොහොසත් වීම, කවදත් සිදුවන, කවුරුත් දන්නා කාරණයකි. ගිය වසරේ අයවැයට පක්ෂව ඡන්දය පාවිච්චි කළ ආණ්ඩුවේ එක් මන්ත්‍රීවරයෙක්, 2023 අයවැයෙන් අපේක්ෂිත ආදායම් ඉලක්ක වෙත ළඟා වීම සඳහා ඇති කරගත් බදු වැඩි කිරීම්, කිසි විටෙක ප්‍රායෝගික නොවූ බව පසුගියදා කියා තිබුණි. ඔහු එසේ කියා ඇත්තේ, මේ වසරේ රජයේ ආදායම් ඉලක්කය අසලකටවත් පැමිණීමට ආණ්ඩුව අපොහොසත් වීමේ හේතුව විස්තර කරමිනි. මේ මන්ත්‍රීවරයා ප්‍රශ්නය තේරුම්ගෙන ඇති ආකාරයේ සහ ඔහුගේ තර්කණයේ සාවද්‍ය භාවය, ඔක්තෝබර් 26 වැනිදා ‘ඩේලි මිරර්’ පුවත්පතේ පළ වූ ‘දත්ත ගවේෂණය’ නමැති විශේෂාංගය තුළ විස්තරකොට තිබේ.
ප්‍රායෝගික හැකියාව යන්න ගැන මන්ත්‍රීවරයා දරන අදහස වැරදි බව ‘දත්ත ගවේෂණය’ තුළ හේතුසාධක සහිතව පෙන්වා දී ඇත. එහෙත්, අයවැය ප්‍රක්ෂේපණයන් සියුම් සුපරීක්ෂාවට ලක්කළොත්, ආදායම් ඉලක්ක සපුරාගැනීමට ශ්‍රී ලංකාව අසමත් වන්නේ මන්ද යන්න පහසුවෙන් අවබෝධ වනු ඇත.
2022 දෙසැම්බර් මාසයේ ‘වෙරිතේ රිසර්ච්’ ආයතනය, රාජ්‍ය මුදල් පිළිබඳ අර්ධ-වාර්ෂික විද්වත් සම්මන්ත්‍රණයක් පැවැත්වීය. ඒ ක්ෂේත්‍රයට සම්බන්ධ ඉහළ පෙළේ පුද්ගලයන් ඊට ආරාධනා ලැබ තිබුණි. එහිදී ඉදිරිපත් කළ එක් අධ්‍යයනයක් පදනම් වුණේ, එවර අයවැයෙන් බලාපොරොත්තු වන ආදායම් ඉලක්ක සියයට 11 කින් පමණ පහළ වැටීමට ඇති ඉඩකඩ පිළිබඳ විමර්ශනාත්මක විග්‍රහයකි.
මෑතකදී ප්‍රකාශයට පත් ‘ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ’ ප්‍රවෘත්ති නිවේදනයකට අනුව, මෙවර අපේක්ෂිත ආදායම සියයට 15 කින් පමණ පහළ වැටීමට නියමිත බව කියා තිබේ. 2023 අයවැයෙන් අපේක්ෂිත ආදායම් ඉලක්කයට වඩා සැබෑ ආදායම මෙතරම් පහළ වැටීමට හේතුව, තේරුම්ගැනීමට අපහසු ගුප්ත කාරණයක් නොවීම, මෙහි ඇති කැපීපෙනෙන ලක්ෂණයකි. 2022 නොවැම්බර් මාසයේ අයවැය ඉදිරිපත් කිරීමේදීම, මේ ප්‍රශ්නයේ විශාල පදාසයක්, ඒ දෙස ඇස් ඇර බැලුවේ නම්, කෙනෙකුට දැකගත හැකිව තිබුණි. එහෙත් මේ ප්‍රශ්නය ගැන සොයා බැලීමේදී, අයවැය ආදායම් ඉලක්ක වෙත ළඟා වීමට හැමදාමත් නොහැකි වීමේ හේතු පිළිබඳ පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන්ට ඇති අල්ප දැනුම පිළිබඳ ප්‍රශ්නයක් නොව, ඊට වඩා ගැඹුරු සහ අඳුරු ප්‍රශ්නයක්ද අපේ ඇස ගැසෙයි. එනම්, අයවැයෙන් අපේක්ෂිත ආදායම් ඉල්ලක මෙසේ හැමදාමත් මඟහැරීම, ශ්‍රී ලංකාවේ ව්‍යුහාත්මක ඇබ්බැහියක් නිසා මතු වන ප්‍රශ්නයක් නොවේද යන්නයි.
ආදායම් ඉලක්ක ගිලිහී යාම පසුපස ඇති ව්‍යුහාත්මක ඇබ්බැහියක ලක්ෂණ
දශක කිහිපයක අපේ අයවැය ක්‍රියාකාරීත්වය දෙස ආපසු හැරී බලද්දී, අනිවාර්යයෙන් සිද්ධවෙන එක්තරා නැමියාවක් පෙන්නුම් කෙරේ. අයවැයකින් ඉදිරිපත් කෙරෙන ආදායම් ඉලක්ක වෙත ලඟාවීමට නොහැකි වීමේ මේ නැමියාව, ආර්ථිකයට අනතුරුදායක වන ඇබ්බැහියකි.
මේ ඇබ්බැහිය, ව්‍යුහාත්මක ඉරණමක ගොදුරක්ද වන්නේය. වර්ෂ 2000 පටන් කිසි ආණ්ඩුවක් තමන්ගේ අයවැය මගින් ඉදිරිපත් කරන ලද ආදායම් මට්ටම් වෙත ළඟා වීමට පොහොසත්ව නැත. (ඊට කලින් වසරවල, අයවැය කතා සොයාගැනීමට නැති නිසා, ඒ කාලය ගැන යමක් කීම අපහසු ය). මේ ඇබ්බැහිය කොතරම් දරුණු වී ඇත්ද යත්, ‘ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල’ වැනි, අපට සෙල්ලම් කළ නොහැකි දෘඪ යාන්ත්‍රණයන් තුළදී පවා, ශ්‍රී ලංකාව තමන්ගේ අවම අපේක්ෂිත ආදායම් ඉලක්ක වෙත පවා ළඟා වීමට අසමත්ව ඇත.
වර්ෂ 2000 පටන් ගත වූ කාලය තුළ, ‘ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ’ වර්තමාන ව්‍යාපෘතියට කලින්, ශ්‍රී ලංකාව එවැනි වැඩසටහන් තුනක් ‘ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල’ සමග ඇති කරගෙන තිබේ. 2003 දී ලංකාව එම සංවිධානය සමග ඇති කරගත් එකඟතා වැඩසටහන අවුරුදු තුනක කාල සීමාවකින් යුක්ත විය. එහෙත්, ඒ වැඩසටහනේ පළමු වසරේ ආදායම් ඉලක්ක සපුරාගැනීමට පවා ශ්‍රී ලංකාව අපොහොසත් විය. එය, නිදහසේ පටන් ‘ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල’ සමග ලංකා ආණ්ඩුව ඇති කරගත් 14 වැනි වැඩපිළිවෙලයි. ඊළඟට 2009 දී, ශ්‍රී ලංකාව ස්වකීය 15 වැනි වැඩපිළිවෙලටත්, ‘ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල’ සමග එකඟතාවකට ඇතුළු විය. එය, මාස 20 ක් පුරා දිවෙන වැඩපිළිවෙලකි. එහිදී ලංකා ආණ්ඩුව ස්වකීය ආදායම් ඉලක්ක වෙත ළඟා වුණේ මුල් වසරේදී පමණි. ඊළඟට, 2016 දී, ලංකාව නැවතත් ‘ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල’ සමග ස්වකීය 16 වැනි වැඩසටහනට ඇතුළත් විය. එය අවුරුදු තුනක කාලයක් සඳහා නියමිත වැඩපිළිවෙලක් විය. ඒ වැඩසටහන තුළ ලංකා ආණ්ඩුව සිය ආදායම් ඉලක්ක වෙත ළඟා වීමට සමත් වුණේ පළමු වසරේදී පමණි. දෙවැනි වසරේදී ඒ ආසන්නයට ගියත්, සැබෑ ඉලක්කය වෙත ළඟා වීමට නොහැකි විය. වර්තමානයේ ලංකාව ඇතුළත් වී සිටින 17 වැනි වැඩසටහන තුළ, දැනට පවතින සියළු සාධක සැලකිල්ලට ගැනීමේදී, පළමු වසර තුළදීම, අපේක්ෂිත ආදායම් ඉලක්ක වෙත ළඟා වීමට බෙහෙවින්ම අසමත් වනු ඇතැයි පෙනේ.
මෙහිදි මතුවන ප්‍රශ්නය මෙයයි: ආණ්ඩුව අනිවාර්යයෙන්ම අසමත් වන ආදායම් ඉලක්ක යොදාගත් අයවැය යෝජනා හැමදාමත් මෙසේ අනුමත කිරීමට පාර්ලිමේන්තුව පෙළඹෙන්නේ මන්ද?
ඇබ්බැහියක තත්වයට පත්ව ඇති මේ අසමත් භාවය ඇති කරන ව්‍යුහාත්මක සාධක තුනක් හඳුනාගත හැකිය:
1. ලංකාවේ රාජ්‍ය නිලධර තන්ත්‍රය, ආදායම් ඇස්තමේන්තු කිරීමේදී නිසි විමර්ශනයක නොපිහිටා කටයුතු කිරීම.
2. ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන්, නිසි විමර්ශන නොතකා, කොහෙත්ම අත්කරගත නොහැකි මල් යහනා මවා පෙන්වීම.
3. අයවැයේ ආදායම් ඉලක්ක සපුරාගැනීමේ ප්‍රතිපත්ති, සද්භාවයෙන් ක්‍රියාවේ නොයෙදීමේ ආයතනික පුරුද්ද.
මේ ව්‍යුහාත්මක ආයතනික ඇබ්බැහියේ ත්‍රිවිධ මාදිලිය 2023 අයවැය තුළත් තිබේ.
‘වෙරිතේ රිසර්ච්’ ආයතනය 2016 පටන්, (ආරාධනා කළ අවස්ථාවන්හිදී) පාර්ලිමේන්තු කාරක සභාවන්ට සහාය වී තිබේ. රටේ ඉහළ පෙළේ ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයන් සඳහා (එහි රාජ්‍ය මූල්‍ය පිළිබඳ සංවාද තුළින්) අයවැය පිළිබඳ විමර්ශන ඉදිරිපත් කිරීමෙන් සහාය වී තිබේ. ආදායම් ඉලක්කවල ප්‍රායෝගිකත්වය පිළිබඳ විකල්ප තක්සේරු ‘වෙරිතේ රිසර්ච්’ ආයතනය මගින් වසරක් පාසා ඉදිරිපත්කොට තිබේ.
පාර්ලිමේන්තුවේ ‘රාජ්‍ය මූල්‍ය කාරක සභාවේ’ සැසිවාරවල පසුගිය වාර්තා තිබේ. මේ ‘රාජ්‍ය මූල්‍ය කාරක සභාවට’ සහාය වනු වස්, අයවැය සම්බන්ධයෙන් ‘වෙරිතේ රිසර්ච්’ ආයතනය මගින් ඉදිරිපත්කොට ඇති ඇස්තමේන්තුගත පුරෝකථන තිබේ. ආදායම් ඉලක්ක වෙත ළඟාවීමේ අවසාන ප්‍රතිඵලය සමග සසඳද්දී, ආණ්ඩුව ඉදිරිපත් කර ඇති අයවැය ඇස්තමේන්තුවලට වඩා ‘වෙරිතේ රිසර්ච්’ ආයතනයේ පුරෝකථන අවසාන ප්‍රතිඵලයට කොතරම් සමීපද යන්න, ඒ වාර්තා පිරික්සීමෙන් කෙනෙකුට බලාගත හැකිය.
2023 අයවැයේ ආදායම් ඇස්තමේන්තුවලින් අඩු වශයෙන් සියයට 11 ක් සාධනය කරගැනීමට ආණ්ඩුව අසමත් වන බව, 2022 දෙසැම්බර් මාසයේදී ‘වෙරිතේ රිසර්ච්’ ආයතනය පෙන්වා දී තිබේ. එම තුලනාත්මක පුරෝකථනයට හේතු වූ පදනමත්, ඉන්පසු කරුණු කාරණා පෙළගැසුණු ආකාරයත් දෙස බලන විට, ඉහතින් කී ඇබ්බැහි චර්යා තුනම ඒ පසුපසින් ක්‍රියාත්මක වී ඇති ආකාරය පෙනී යයි.
2023 ආදායම් ඉලක්ක සාක්ෂාත් කරගැනීමට අසමත් වීමට හේතුකාරක වූ උදාහරණ තුනක් පමණක් පහත දැක්වෙයි:
ඇබ්බැහිය පසුපස ඇති පළමු සාධකය-
අවිධිමත් විශ්ලේෂණ: අලුත් ‘සමාජ ආරක්ෂණ දායකත්ව බද්ද’, ඊට කලින් 2019 දී තිබූ ‘ජාතිය ගොඩනැඟීමේ බද්දට’ සමාන ය. මේ ආදායම ඇස්තමේන්තුගත කිරීමේදී කරුණු තුනක් සැලකිල්ලට ගැනේ. (අ) 2019 පටන් ඇති වී තිබෙන දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ අගයට අනුව රජයේ ආදායම වැඩි වෙතැයි සිතීම. (ආ) ‘ජාතිය ගොඩනැඟීමේ බද්ද’ වශයෙන් පැවති සියයට 2 ප්‍රතිශතය, ‘සමාජ ආරක්ෂණ දායකත්ව බද්ද’ තුළ සියයට 2.5 ක් දක්වා වැඩි වීම නිසා වැඩියෙන් ලැබෙතැයි සිතූ ආදායම. (ඇ) ‘ජාතිය ගොඩනැඟීමේ බදු’ පර්යන්තය වශයෙන් වාර්ෂිකව පැවති මිලියන 12, ‘සමාජ ආරක්ෂණ දායක බද්ද’ යටතේ දහ ගුණයකින් වැඩි වී රුපියල් මිලියන 120 ක් දක්වා වර්ධනය වෙතැයි සිතීම.
ඉහත සඳහා (අ) සහ (ආ) ප්‍රවර්ගයට අයත් කාරණා අරභයා, ‘සමාජ ආරක්ෂණ දායකත්ව බද්දට’ අනුකූල වන සේ ගණනයන් අලුතෙන් සකස් කරගැනීමට සමත්ව ඇතත්, (ඇ) ප්‍රවර්ගයේ කාරණා අරභයා වන ගණනයන් නිවැරදිව සකස් කරගැනීමට අසමත්ව ඇත. පාදක විශ්ලේෂණය තුළ පැවති මේ වරද නිසා, සැබෑ ‘සමාජ ආරක්ෂණ දායකත්වය බද්දේ’ අගය සියයට 20 කටත් වැඩි ප්‍රමාණයකින් පහළ වැටී ඇත.
ඇබ්බැහිය පසුපස ඇති දෙවැනි සාධකය-
විශ්ලේෂණ නොතකා හැරීම: පවතින දත්ත පාවිච්චියට ගනිමින් සහ ප්‍රකාශිත ප්‍රතිපත්ති දිසාවන් සැලකිල්ලට ගනිමින්, ‘වෙරිතේ රිසර්ච්’ ආයතනය පුරෝකථනයක් කෙළේය. එනම්, ජාත්‍යන්තර වෙළෙඳාමෙන් අපේක්ෂිත බදු අගය, 2023 අයවැයේ සඳහන් අගයට වඩා සියයට 25 කින් පමණ පහළ අගයක් ගන්නා බව ය. එහෙත් සෑම වසරකම, වෙළෙඳ බදු සහ පරිමාවන් පිළිබඳ ආණ්ඩුව ඇස්තමේන්තු හදන්නේ එතරම් විශාල වෙනසක් සැලකිල්ලට නොගනිමිනි. අභ්‍යන්තර විශ්ලේෂණ නොතකා හරිමින්, අයවැයේ ආදායම් අපේක්ෂා පුම්බා ඉදිරිපත් කිරීමට කැමැත්තක් දක්වන ඉහළ පෙළේ ප්‍රතිපත්ති තීරක කණ්ඩායමක් ක්‍රියාන්විත වන බව එයින් පෙනේ.
ඇබ්බැහිය පසුපස ඇති තෙවැනි සාධකය-
ආණ්ඩුව ගන්නා තීරණ ක්‍රියාවේ යෙදවීමේදී සද්භාවයක් නොතිබීම: කැසිනෝ සමාජ ශාලාවලට ඇතුළත් වීම සඳහා එක පුද්ගලයෙකුගෙන් අය කරන බද්දක් තිබුණි. එය, ඩොලර් 100 කි. 2015 දී ඒ බද්ද හඳුන්වා දුන් තැන් පටන් 2023 දක්වා මේ බද්ද කිසි දවසක අය කරගෙන නැත. එය කෙසේ හෝ අය කරගන්නා බවට විටින්විට විවිධ පොරොන්දු දුනි. 2022 මැද හරියේදී පවා එවැනි පොරොන්දුවක් දුනි. එහෙත් එය ක්‍රියාත්මක වුණේ නැත. අවසානයේ එය සැබවින්ම අය කරගැනීම පටන්ගැනුණේ 2023 පෙබරවාරි 20 වැනිදා පමණ පටන් ය. එහෙත් ආණ්ඩුව ඊළඟට අලුත් නීතියක් ගෙනාවේය. එනම්, ඒ බද්ධ විදේශිකයන් සම්බන්ධයෙන් මුළුමණින් ඉවත් කිරීමයි. එසේම, ස්වදේශිකයන් සඳහා එම බද්දෙන් සියයට 50 ක් කපා හැරීමටයි. ඒ අලුත් නීතිය අප්‍රේල් 1 වැනිදා සිට අතීතයට බලපාන පරිදි ගෙනෙන ලදි. මෙවැනි ක්‍රියාවන් වනාහී, රජයේ ආදායම් අඩු කරගැනීමේ ක්‍රියාමාර්ගයන් වන අතර, ‘ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ’ කොන්දේසි අතරේවත්, පසුගිය අයවැය ලේඛනයේවත් එවැනි ක්‍රියාකාරකම් පිළිබඳ කිසි සඳහනක් තිබුණේ නැත.
ආණ්ඩුකරණය පිළිබඳ රෝග නිධාන දෙකක් හඳුනාගත්තොත් ඒ තුළ විසඳුම් තිබේ
ආදායම් ඉලක්ක වෙත ළඟා වීමට නොහැකි වීමේ ව්‍යුහාත්මක ප්‍රශ්නය වූ කලී, ශ්‍රී ලංකාවේ පවතින මහා ව්‍යාධියක එක් කොටසකි. බොහෝ කාලයක පටන්ම ශ්‍රී ලංකාවේ අයවැය පිළිබඳ විශ්වාසයක් තිබුණේත් නැත. වගවීමක් තිබුණේත් නැත.
විශ්වාසය නැතිකම පිළිබඳ ප්‍රශ්නය විසඳාගැනීම මෙසේ පටන්ගත හැකිය: ආණ්ඩුව සිය අයවැය සමග, ඊට කලින් අයවැය ආශ්‍රයෙන් අත්දුටු, ආදායමට අදාළ සියලු විචල්‍යයන් (වෙනස්කම්වලට ලක්විය හැකි සාධක) ප්‍රකාශයට පත්කළ යුතුය. ඒ සමගම, ඒවා එසේ වන්නේ ඇයිද යන්නත්, එවැනි ප්‍රධාන විචල්‍යයන් පාලනය කරගැනීම සඳහා ගන්නා ප්‍රතිකාර්මික පියවරයන් කවරේද යන්නත් ප්‍රකාශයට පත්කළ යුතුය. ඉහතින් කියා ඇති තුන්වැනි ඇබ්බැහිය ඒ මගින් මර්දනය කෙරෙනු ඇත. මන්ද යත්, මේ ක්‍රියාවලිය විනිවිද භාවයෙන් යුක්ත වන නිසා, තීරණ ක්‍රියාත්මක කිරීමේ අදියරේදී අත්දකින, අප ඉහතින් කී සද්භාවයක් නැතිකම පිළිබඳ ප්‍රශ්නය, විසඳෙනු ඇත. හේතුව, මහජනතාව ඒ පිළිබඳ අවබෝධයකින් සිටින බැවිනි.
ඉහත විසඳුම් සහ තවත් බොහෝ උපදෙස්, පසුගිය සැප්තැම්බරයේ ප්‍රකාශයට පත් ආණ්ඩුකරණය පිළිබඳ රෝග නිධානයට අදාළ අතිරේක වාර්තා දෙකකින් ඉදිරිපත් කර තිබේ. ඉන් පළමුවැන්න වන්නේ, ‘සිවිල් සමාජ ආණ්ඩුකරණ මීමංසාවයි.’ දෙවැන්න වන්නේ, ‘ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල’ විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද ‘ආණ්ඩුකරණය පිළිබඳ මීමංසාවයි.’ අප වර්තමානයේ ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල සමග ඇති කරගෙන තිබෙන වැඩපිළිවෙල තුළ ඔවුන් අපට සපයා ඇති එකම තාක්ෂණ සහායක විශ්ලේෂණය එයයි. මේ මීමංසා තුළින් ඉදිරිපත්කොට ඇති නිර්දේශ, ආර්ථික ඉලක්ක වෙත ළඟාවීම අසාර්ථක වීමේ අපේ ඇබ්බැහිය වළක්වාගැනීමට මහත් පිටුබලයක් විය හැකිය.
තිරසාර ආර්ථික ප්‍රතිසාධනය දිසාවේ මාවතට පිවිසීමට ශ්‍රී ලංකාව සත්තකින්ම කැප වන්නේද? ඉහත කී නිර්දේශවලින් කීයක් දැනට ක්‍රියාත්මක කර තිබේද යන්න සොයාබැලීමෙන් ඊට පිළිතුර සොයාගත හැකිය.
| ආචාර්ය නිශාන් ද මැල්
(2023 ඔක්තෝබර් 30 වැනිදා ‘ඩේලි මිරර්’ පුවත්පත)
