"මූලික මිනිස් අවශ්‍යතාවක් වෙන වතුර සහ නාන කාමරයක්වත් නැතුව, කවදාහරි කූඩාරමක ජීවත් වෙලා වැඩ කරන්න වෙයි කියලා මම කවදාවත් හිතුවේ නැහැ."
"ඒක හරියට ගිම්හාන කාලයේදී හරිතාගාරයක් සහ ශීත කාලයේදී අධිශීතකරණයක් වගේ," මාධ්‍යවේදී අබ්දුල්ලා මික්ඩාඩ් බීබීසීයට පැවසීය.
ගාසා තීරයේ, මාධ්‍යවේදීන් ජීවත් වන්නේ සහ වැඩ කරන්නේ ප්‍රදේශය පුරා රෝහල් වටා රෙදිවලින් සහ ප්ලාස්ටික්වලින් සකසන ලද කූඩාරම්වල රැඳී සිටිමිනි.
මාධ්‍යවේදීන්ට ඔවුන්ගේ වැඩ කටයුතු කරගෙන යාමට විදුලිය සහ ඉන්ටර්නෙට් අවශ්‍ය වුව ද, ගාසා තීරයේ විදුලි සැපයුම නොමැත. එබැවින් ඔවුන් රෝහල් අසල රැඳී සිටින්නේ එහි ඇති විදුලි ජනක යන්ත්‍ර තවමත් ක්‍රියාත්මක බැවින් ඉන් ඔවුන්ගේ දුරකතන සහ උපකරණ විද්‍යුත් ආරෝපණය (charge) කර ගැනීම සඳහා ය.
| ගාසාහි සේවය කරන මාධ්‍යවේදීහු රෝහල් අසල කූඩාරම් තුළ සේවයේ නිරත වෙමින් එහි ම නිදා ගනිති
ජාත්‍යන්තර ප්‍රවෘත්ති ආයතන ගාසා තීරයේ සිටින දේශීය වාර්තාකරුවන්ගෙන් තොරතුරු ලබා ගන්නේ ඊශ්‍රායලය බීබීසී ප්‍රවෘත්ති ඇතුළු විදේශීය මාධ්‍යවේදීන්ට එම භුමි ප්‍රදේශයට ඇතුළු වීමට ඉඩ ලබා නොදෙන බැවිනි. (ඊශ්‍රායල හමුදා සමග මාධ්‍යවේදීන් ඇතුළු වන දුර්ලභ අවස්ථාවන්හිදී හැර).
ගාසා තීරය තුළ ගමන් කිරීම දුෂ්කර මෙන් ම භයානක වුව ද, වාර්තාකරුවෝ අඛණ්ඩව යුද පුවත් වාර්තාකරණයේ යෙදී සිටිති. නමුත් ඔවුන්ට බොහෝ විට විදුලිය සහ ඉන්ටර්නෙට් පහසුකම් ඇති රෝහල් අසල කූඩාරම් වෙත ආපසු ළඟා වෙන තෙක් එම ඡායාරූප සහ වීඩියෝ මාධ්‍ය ආයතන හෝ පුවත් ඒජන්සි වෙත යැවිය නොහැක.
"රෝහල් අසල රැඳී සිටීම අපට වාර්තාකරණයේදී උපකාරී වෙනවා. අපට තුවාලකරුවන්, මිය ගිය අය, අවමංගල්‍ය කටයුතු ඍජුව ම ආවරණය කරන්න පුළුවන් වගේ ම සම්මුඛ සාකච්ඡා ලබා ගන්න පුළුවන්, රෝහල්වලින් ඈතට ගියොත් මේ තොරතුරු ලබා ගන්න එහා මෙහා යන්න වගේ ම දුරකතන ඇමතුම් ලබා ගන්නත් බැහැ," බීබීසී වැනි ජාත්‍යන්තර මාධ්‍ය ආයතන සමග ද කටයුතු කරන පලස්තීනයේ දෝනියා අල් වටාන්හි මාධ්‍යවේදිනියක වන හනීන් හම්ඩූනා පවසයි.
| ගාසා තීරයේ ප්‍රධාන රෝහල්වල පිහිටීම පෙන්වන සිතියමක්
කෙසේ වෙතත්, රෝහල් අසල රැඳී සිටීම මගින් මාධ්‍යවේදීන්ගේ ආරක්ෂාව තහවුරු වන බවට සහතික කර නොමැති අතර ජාත්‍යන්තර නීතිය යටතේ ඔවුන් ආරක්ෂා විය යුතු ය. ඔවුන්ගේ වෘත්තීය තත්ත්වය පිළිබඳව ද සහතික කර නැත.
'මාධ්‍යවේදීන් විදිහට අපිව නිරන්තරයෙන් ම ඉලක්ක වෙන බව දැනෙනවා'
අගෝස්තු 26 වන විට, 2023 ඔක්තෝබර් මාසයේදී ඊශ්‍රායල-ගාසා යුද්ධය ආරම්භ වූ දා සිට අවම වශයෙන් මාධ්‍යවේදීන් සහ මාධ්‍ය සේවකයින් 197 දෙනෙකු ඝාතනය වී ඇත. Committee to Protect Journalists (CPJ) ආයතනයට අනුව, ඔවුන්ගෙන් 189 දෙනෙකු ගාසා තීරයේ දී ඝාතනයට ලක්වී ඇත. මෙය පසුගිය වසර තුන තුළ ලොව පුරා ඝාතනය වූ මුළු මාධ්‍යවේදීන් සංඛ්‍යාවට වඩා වැඩි අගයකි.
"ඊශ්‍රායල් හමුදා සැමවිට ම අපව ඉලක්ක කරන බව අපට දැනෙනවා, මේ නිසා අපේ ආරක්ෂාව වගේ ම අපේ පවුල්වල ආරක්ෂාව ගැන නිරන්තර බයක් දැනෙනවා," පලස්තීන මාධ්‍යවේදීන්ගේ සංගමයේ ලේකම් මාධ්‍යවේදී අහෙඩ් ෆර්වානා බීබීසීයට පැවසීය.
ගාසා තීරයේ වසර දෙකකට ආසන්න කාලයක් පවතින යුද්ධය නිසා අඛණ්ඩව සිදුවන ඝාතන, කුසගින්න, බය සහ අවතැන්වීම් මැද මාධ්‍ය ආවරණය සඳහා ඇති අවශ්‍යතාව අඛණ්ඩව පවතින අතර මාධ්‍යවේදීහු නොනවත්වා වැඩ කිරීමෙන් වෙහෙසට පත්ව සිටිති.
මේ හේතුවෙන්, පෙර අත්දැකීම් නොමැති ඇතැම් තරුණයින් බොහෝ දෙනෙකු වාර්තාකරුවන් සහ ඡායාරූප මාධ්‍යවේදීන් ලෙස වැඩ කිරීමට පටන්ගෙන තිබේ.
ඇතැම් මාධ්‍යවේදීන් දේශීය හෝ ජාත්‍යන්තර මාධ්‍ය ආයතන සඳහා පූර්ණ කාලීනව සේවය කරන නමුත්, බොහෝ දෙනෙකු කෙටි කාලීන හෝ නිදහස් කොන්ත්‍රාත්තු මත බඳවා ගනු ලැබේ. මේ හේතුවෙන් ඔවුන්ගේ රැකියා අස්ථාවර කරන අතර, ඔවුන්ට ලැබෙන සහයෝගය, ආරක්ෂාව, රක්ෂණය සහ සම්පත් වැනි දේවල් බොහෝ සෙයින් වෙනස් විය හැකි ය.
"ලෝකයේ සියලු ම මාධ්‍යවේදීන්ට ප්‍රවෘත්ති වාර්තා කිරීමේ යුතුකමක් සහ ජාත්‍යන්තර ආරක්ෂාව සඳහා අයිතියක් තියෙනවා. නමුත් ඊශ්‍රායල් හමුදාව මාධ්‍යවේදීන්ට එහෙම සලකන්නේ නැහැ, විශේෂයෙන් පලස්තීන මාධ්‍යවේදීන්ට," ජර්මනියේ Der Spiegelහි වාර්තාකාරියක වන ගාඩා අල්-කුර්ද් බීබීසී සමග පැවසුවා ය.
සිය හමුදාව මාධ්‍යවේදීන් ඉලක්ක කර ගන්නා බවට වන චෝදනාව ඊශ්‍රායලය නැවත නැවතත් ප්‍රතික්ෂේප කර ඇත. නමුත් අගෝස්තු 10 වන දින ගාසා තීරයේ අල් ජසීරා වාර්තාකරු අනාස් අල්-ෂරීෆ්ගේ මාධ්‍ය කූඩාරමට එල්ල කළ ඍජු ප්‍රහාරයකින් ඔහු ඝාතනය කළ බව ඔවුන් පිළිගත් අතර, එම ප්‍රහාරයේදී තවත් මාධ්‍යවේදීන් පස් දෙනෙකු සහ එක් පුද්ගලයෙකු ද මිය ගොස් තිබිණි. ඊශ්‍රායල් හමුදාව ෂරීෆ් හමාස් "ත්‍රස්තවාදී අංශ" නායකයෙකු බව කියා සිටි නමුත් ෂරීෆ් එම චෝදනාව ප්‍රතික්ෂේප කර තිබිණි.
සිය චෝදනා සනාථ කිරීම සඳහා සාක්ෂි සැපයීමට ඊශ්‍රායලය අපොහොසත් වී ඇති බව CPJ පැවසීය.
"මෙය අපි වසර ගණනාවක් තිස්සේ ඊශ්‍රායලයෙන් දුටු රටාවක්, ඊශ්‍රායල හමුදා විසින් මාධ්‍යවේදියෙකු ඝාතනය කිරීමෙන් පස්සේ ඊශ්‍රායලය ඔවුන් ත්‍රස්තවාදියෙකු කියලා කියනවා. නමුත් ඒක ඔප්පු කිරීමට අවශ්‍ය සාක්ෂි ඉදිරිපත් කරන්නේ ඉතා ම අඩුවෙන්," CPJ ප්‍රධාන විධායක නිලධාරී ජෝඩි ගින්ස්බර්ග් බීබීසීයට පැවසීය.
අගෝස්තු 25 වන සඳුදා දකුණු ගාසා තීරයේ ඛාන් යුනිස් හි නසාර් රෝහලට ඊශ්‍රායල ගුවන් ප්‍රහාර දෙකක් එල්ල වීමෙන් අවම වශයෙන් පුද්ගලයින් විසි දෙනෙකු මිය ගිය අතර, ජාත්‍යන්තර මාධ්‍ය ආයතනයක් සඳහා සේවය කරන මාධ්‍යවේදීන් පස් දෙනෙක් ද ඒ අතර වූහ.
ප්‍රහාරය පිළිබඳ වීඩියෝවේ දැක්වෙන්නේ, පළමු ප්‍රහාරයෙන් පසු උදව් කිරීමට පැමිණි මුදා ගැනීමේ නිලධාරීන්ට දෙවන ප්‍රහාරයක් එල්ල වන ආකාරය යි. ඊශ්‍රායල අගමැති බෙන්ජමින් නෙතන්යාහු එය "ඛේදජනක අනතුරක්" ලෙස හැඳින්වූ අතර හමුදා බලධාරීන් ඒ පිළිබඳ පූර්ණ විමර්ශනයක් පවත්වන බව පැවසීය.
නිවේදනයක් නිකුත් කරමින් ඊශ්‍රායල හමුදාව පැවසුවේ, "සිවිල් වැසියන්ට සිදුවන හානිය අවම කිරීමට සෑම උත්සාහයක් ම ගන්නා බව ය. අපගේ හමුදාවන්ගේ ආරක්ෂාව සහතික කරන අතර, හමාස් සංවිධානය "පිළිපැදිය නොහැකි සටන් කොන්දේසි නිර්මාණය කර ඇති," බව ද ඔවුහු පවසති.
"ඔබ කූඩාරමක වැඩ කරන විට, ඕනෑ ම වේලාවක ඕනෑ ම දෙයක් සිදුවෙන්න පුළුවන්. ඔබේ කූඩාරමට හෝ ඒ අවට ප්‍රදේශයට බෝම්බ හෙළන්න පුළුවන් - එහෙම වුණා ම ඔබට කරන්න පුළුවන් මොකක් ද?" ගාසාහි අල්අරාබි රූපවාහිනියේ මාධ්‍යවේදී අබ්දුල්ලා මික්ඩාඩ් බීබීසී වෙත අදහස් දක්වමින් පැවසීය.
"වෙහෙසට පත්වෙලා කැමරාව ඉදිරිපිට ඉන්න විටදී පවා, අවධානයෙන් හා අවදියෙන් ඉන්න වෙනවා, නමුත් අමාරු ම කොටස තමයි මා වටේ වෙන දේවල් ගැන දැනුවත්ව ඉන්න එක ගැන වගේ ම මම ඉන්න තැනට පහර දුන්නොත් මා කරන්නේ කුමක් ද කියලා හිතන එක. මම හැම වෙලාවෙ ම පිළිතුරක් නැති ප්‍රශ්නවලින් පිරීලා ඉන්නේ," ඔහු තවදුරටත් පවසයි.
මාධ්‍යවේදීන් සහ මාධ්‍ය සේවකයින් ඝාතනය කිරීම (2005 ජනවාරි–2025 අගෝස්තු)
'මිනිසුන්ගේ බඩගින්න හා වේදනාව ගැන වාර්තා කරන්නේ අපිත් බඩගින්නේ ඉඳගෙන යි'
ආහාර සුරක්ෂිතතාව නිරීක්ෂණය කිරීම සඳහා වගකිව යුතු එක්සත් ජාතීන්ගේ අනුග්‍රහය ලත් ආයතනයක් විසින් ගාසා නගරයේ සාගතයක් පවතින බවට සිකුරාදා (අගෝස්තු 22) පළමු වරට තහවුරු කරන ලදී.
ඒකාබද්ධ ආහාර සුරක්ෂිතතා අදියර වර්ගීකරණය (IPC) ආහාර සුරක්ෂතතා තත්ත්වය 05 වන අදියර දක්වා ඉහළ නංවා ඇති අතර, එය එහි උග්‍ර ආහාර අනාරක්ෂිතතා පරිමාණයේ ඉහළ ම සහ දරුණුතම කුසගින්න දැක්වෙන මට්ටම වේ.
ගාසා තීරයේ 500,000 කට අධික ජනතාවක් "සාගින්නට, අසරණභාවයට සහ මරණයට" මුහුණ දී සිටින බව වාර්තා වේ. ජූලි මාසයේදී එක්සත් ජාතීන්ගේ වාර්තාවක සඳහන් වූයේ, ගාසා තීරයේ ජනතාවගෙන් 39%ක් ආහාර නොමැතිව දින ගණනක් ගත කරන බවත්, මාධ්‍යවේදීන් ද දැඩි කුසගින්නෙන් පෙළෙන බවත් ය.
"සමහර විට, මුළු වැඩ කරන දිනය තුළදී අපට ලැබෙන්නෙ කුඩු කළ කඩල මිශ්‍ර කෝපි කෝප්පයක් හරි සීනි නොදැමූ තේ වීදුරුවක් හරි විතර යි," ස්වාධීන මාධ්‍යවේදී අහමඩ් ජලාල් පවසයි.
"ගොඩක් දවස්වල අපට ඇවිද ගන්න බැරි වෙන තරමට දරුණු හිසරදයක් සහ තෙහෙට්ටුවක් දැනෙනවා. ඒත් අපි දිගට ම ප්‍රවෘත්ති වාර්තා කිරීම කරනවා, අපේ උපකරණ චාර්ජ් කරන්නත්, ගාසා තීරයෙන් එහාට ප්‍රවෘත්ති යවන්න ඉන්ටර්නෙට් පහසුකම් සොයා ගන්නත් ලොකු දුරක් ඇවිදින්න වෙනවා," ඔහු බීබීසීයට පැවසීය.
අහමඩ් ජලාල් ඔහුගේ පවුලේ සාමාජිකයින් සමග අවස්ථා රැසකදී අවතැන් වී ඇති අතර, ඒ සෑම අවස්ථාවක ම, ඔවුන්ට අවශ්‍ය නවාතැන්, ජලය සහ ආහාර සොයා ගන්නේ, අඛණ්ඩව වාර්තාකරණයේ යෙදෙන අතරතුදී ම ය.
අහමඩ්ගේ පුත්‍රයාට ශල්‍යකර්මයක් සිදුකිරීමට අවශ්‍ය නමුත් ගාසා තීරයේ පවතින යුද්ධය හේතුවෙන් ප්‍රතිකාර කළ නොහැකි වී ඇත. තම පුතාගේ දුක් වේදනා ගැන සිතීම හා අනෙක් දරුවන්ගේ වේදනාව ගැන වාර්තා කිරීම තමන්ව අසරණභාවයට පත් කරන බවත්, නමුත් ඔහු අතිශයෝක්තියකින් තොරව වාර්තාකරණයේ නිරත වන බවත් ඔහු පැහැදිලි කරයි.
"අපිත් ප්‍රවෘත්තිවල කොටස්කරුවන් වෙනවා වගේ ම වාර්තාකරණයත් කරනවා, සමහර විට ඒක අපිව කතාව වඩාත් අවංකව ඉදිරිපත් කරන්න උදව්වක් වෙනවා," ජලාල් පවසයි.
"මම ඝාතනයට ලක්වූ මාධ්‍යවේදීන් ගැන වාර්තා කරන විට මගේ හිතට ලොකු වේදනාවක් දැනෙනවා, ඊළඟට මම කියලා මගේ හිත කියනවා... වේදනාව මාව ඇතුළතින් හංග ගන්නවා, මම ඒ වේදනාව හංගාගෙන කැමරාව ඉදිරියේ ඉන්නවා."
"මගේ හුස්ම හිරවෙනවා වගේ දැනෙනවා, තෙහෙට්ටුව, බඩගින්න, මහන්සිය, බය දැනෙනවා, නමුත් මට නතර වෙලා විවේක ගන්නවත් විදිහක් නෑ."
'අපේ හැඟීම් ප්‍රකාශ කිරීමේ හැකියාව අපට අහිමි වෙලා'
ගඩා අල්-කුර්ද්, මුහුද ආසන්නයේ කූඩාරම් රාශියක් ඉදිරිපිට සිටගෙන සිටී. ඇය නිල් පැහැති මාධ්‍යවේදීන් අඳින ජැකට් එකක් ඇඳ සිටින අතර හිසෙහි කණ්ණාඩි යුගලක් පැළඳ සිටී.ඡායාරූප මූලාශ්‍රය,Ghada Al-Kurd
ඡායාරූප ශීර්ෂ වැකිය,ගාඩා අල්-කුර්ද් ජර්මානු සගරාවක් වන ඩර් ස්පීගල්හි වාර්තාකාරියක වන අතර බීබීසී ඇතුළු අනෙකුත් ජාත්‍යන්තර සංවිධාන සමග ද කටයුතු කරයි.
තම නගරයේ ජනතාව අතර පැතිර යන මරණය සහ කුසගින්න පිළිබඳ පුවත් වසර දෙකකට ආසන්න කාලයක් ආවරණය කරන ගාඩා අල්-කුර්ද්ට තමාට හැඟෙන දේ ප්‍රකාශ කිරීමට නොහැකි වී තිබේ.
"අපට අපේ හැඟීම් ගැන හිතන්න වෙලාවක් නැහැ, මෙම යුද්ධය අතරතුර, අපේ හැඟීම් ප්‍රකාශ කිරීමේ හැකියාව අපට අහිමි වෙලා. අපි හැම තිස්සෙ ම කම්පනයකින් පසුවෙනවා. සමහර විට යුද්ධය අවසන් වුණාට පස්සේ ඒ හැකියාව නැවත අපිට ලැබෙයි," ගාඩා බීබීසීයට පැවසීය.
එම දිනය එළඹෙන තුරු, ඇගේ දියණියන් දෙදෙනා කෙරෙහි ඇති බියත්, යුද්ධය ආරම්භ වූ දා සිට හමුදා කලාපයක සුන්බුන් යට සිරවී සිටින ඇගේ සහෝදරයා සහ ඔහුගේ පවුලේ සාමාජිකයින් කෙරෙහි ඇති ශෝකයත් සඟවාගෙන සිටින බව ගාඩා පවසයි.
"යුද්ධය අප සිතන සහ දැනෙන ආකාරය වෙනස් කර තියෙනවා. 2023 ඔක්තෝබර් 7 වන දිනට පෙර අප සිටි තත්ත්වයට පත්වෙන්න බොහෝ කාලයක් ගත වෙනවා."
එක්සත් රාජධානිය, ප්‍රංශය, ජර්මනිය, ඔස්ට්‍රේලියාව සහ ජපානය ඇතුළු රටවල් 27ක්, ස්වාධීන විදේශීය මාධ්‍යවලට වහා ම ගාසා තීරයට ඇතුළු වීමට ඉඩ දෙන ලෙස ඊශ්‍රායලයෙන් ඉල්ලා සිටින ප්‍රකාශයකට සහය පළකර තිබේ.
ලොව පුරා මාධ්‍යවේදීන්ගේ අයිතිවාසිකම් සඳහා සහය දක්වන කණ්ඩායමක් වන Media Freedom Coalition නම් ආයතනය නිකුත් කළ නිවේදනයක සඳහන් වන්නේ, මාධ්‍යවේදීන්ට එරෙහි ප්‍රහාර හෙළා දකින අතර, ගාසාහි සේවය කරන මාධ්‍යවේදීන් ආරක්ෂා කළ යුතු බව ය.
ගාසා තීරයේ ඡායාරූප මාධ්‍යවේදී අමර් සුල්තාන් මෙම වාර්තාව සකස් කිරීමේදී සහය විය.
| අමිරා මහද්බි | බීබීසී අරාබි සේවය
(BBC/Sinhala)
